Πριν τα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα και τις κατοικίες υψηλών προδιαγραφών πρέπει να γίνουμε πολίτες αφοσιωμένοι, πιστοί στους τόπους που δημιουργούμε και κατοικούμε
Της Βίκυς Καλέση*
Μετά το τέλος του 1ου ΠΠ, μέσα στα ερείπια του Παλαιού Καθεστώτος, οι πολιτικοί υπόσχονται στις μάζες που είχαν χειρα- φετηθεί πολιτικά και κινητοποιηθεί όσο ποτέ άλλοτε, μια δικαιότερη κοινωνία κι ένα κράτος που θα τους ανήκε. Μέσα σε ένα κλίμα ριζικών αλλαγών πρωτοπόροι αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι συζητούν τα μεγάλα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν στον τομέα της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας. Οι αλλαγές που προτείνουν θα προκριθούν μέσα από τα μεγάλα κινήματα του Κοντρουκτιβισμού στη Σοβιετική Ένωση, του Bauhaus στη Γερμανία, του De Stijl στην Ολλανδία και του ρασιοναλισμού, φουτουρισμού στην Ιταλία. Κοινός τόπος όλων των παραπάνω θα αποτελέσουν τα ∆ιεθνή Συνέδρια Μοντέρνας αρχιτεκτονικής (τα CIAM) με αδιαφιλονίκητο εμψυχωτή τους τον Le Corbusier.
Το 4ο CIAM θα λάβει χώρα το 1933 σε ένα ταξίδι εν πλω από τη Μασσαλία στον Πειραιά και την Αθήνα. Στο ατμόπλοιο Πατρίς II, αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι συζητούν με κεντρικό θέμα την πολεοδομία και την «Λειτουργική Πόλη». Στο συνέδριο παρουσιάζονται σχέδια ανάλυσης και συλλογής στοιχείων για την κατάσταση 33 πόλεων.
Τα πορίσματα του συνεδρίου δημοσιεύονται στο ελληνικό περιοδικό Τεχνικά Χρονικά το 1933. ∆έκα χρόνια αργότερα (1943), στο Παρίσι, ο Le Corbusier θα εκδώσει τη Χάρτα των Αθηνών η οποία στα 95 άρθρα της διατυπώνει τις τέσσερις βασικές λειτουργίες της πολεοδομίας: κατοικία, εργασία, καλλιέργεια του πνεύματος και του σώματος, κυκλοφορία.
Στο άρθρο 95 διατυπώνεται η θέση ότι το ιδιωτικό συμφέρον θα πρέπει να υποταχτεί στο συλλογικό, στο άρθρο 74 επισημαίνεται ότι η ανάπτυξη των πόλεων κατευθύνεται χωρίς προσοχή και έλεγχο και χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι αρχές τις σύγχρονης πολεοδομίας ενώ στο άρθρο 80 διατυπώνεται η ανησυχία σχετικά με την αύξηση των μηχανοκίνητων οχημάτων στις πόλεις: «H συσσώρευση και συγκέντρωση των μηχανοκίνητων οχημάτων σε ορισμένα σημεία των πόλεων κατέληξε να εμποδίζει την κυκλοφορία και ταυτόχρονα να είναι αφορμή για διαρκείς κινδύνους. Εισήγαγαν στη ζωή της πόλης πολλούς παράγο- ντες βλαβερούς για την υγεία. Τα καυσαέριά τους διαχέονται στον αέρα και βλάπτουν τους πνεύμονες ενώ ο θόρυβός τους προξενεί στον άνθρωπο μια κατάσταση μόνιμης νευρικότητας. Καταδικάζουν τους ανθρώπους να περνούν πολλές ώρες μέσα σε κάθε λογής οχήματα και να χάνουν σιγά-σιγά την πιο υγιεινή και φυσική από όλες τις συνήθειες: το περπάτημα».
Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν μετά το 1960 η Χάρτα των Αθηνών αλλά και ολόκληρη η πολεοδομική θεωρία και το έργο του Le Corbusier θα ενοχοποιηθούν για την αποτυχία της ανοικοδόμησης, τα λάθη και τον πολεοδομικό μαρασμό των πόλεων.
Ο Αριστοτέλης Προβελλέγγιος, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Le Corbusier, θέλοντας να βάλει τα πράγματα στη θέση τους αναφέρει: «Η καταστροφή του περιβάλλοντος και της γης είναι πολλαπλό σκάνδαλο που αφορά στους νόμους της ιδιοποίησης της γης, της παραγωγής και των αδέσποτων δυνάμεων της κοινωνίας (οικονομίστικη και κερδοσκοπική παραγωγή του χώρου). Το κείμενο της Χάρτας, όπως και τα αλλά γραπτά του Le Corbusier, είναι μια πράξη διανοουμενίστικη μεν, αλλά από έναν άνθρωπο δημιουργό, ανθρωπιστή και καλλιτέχνη».
La Voiture Minimum
Πράγματι. Ο Le Corbusier πίστευε ότι η αρχιτεκτονική είναι μία από τις αμεσότερες ανάγκες του ανθρώπου, αφού το σπίτι υπήρξε πάντα το αναντικατάστατο εργαλείο και το πρώτο που σφυρηλατήθηκε. Εραστής της αναλυτικής σκέψης, της τάξης και της συμφιλίωσης του ρομαντικού (κλασικού) με την τεχνολογία πίστευε πως τα σπίτια μας φτιάχνουν τους δρόμους και οι δρόμοι φτιάχνουν τις πόλεις. Η σχέση του Le Corbusier με τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα και υλικά θα παραμείνει ανεξίτηλη σε όλα τα έργα του. «Αν μελετήσουμε το πρόβλημα της κατοικίας όπως μελετάμε ένα σασί αυτοκινήτου, θα βλέπαμε τα σπίτια μας να μεταμορφώνονται και να βελτιώνονται πολύ γρήγορα. Αν τα σπίτια ήταν τυποποιημένα, όπως τα σασί, η αισθητική θα εκφραζόταν με εντυπωσιακή ακρίβεια». Το 1936 θα σχεδιάσει το Voiture Minimum, ένα προσιτό στις μάζες μοντέρνο και λειτουργικό αυτοκίνητο η τιμή του οποίου δεν θα ξεπερνούσε τα 8.000 γαλλικά φράγκα. Μικρό, απλό στη λειτουργία αλλά με πολύπλευρους στόχους, οδηγούσε στο σπίτι και σε προέκταση στην πόλη του μέλλοντος.
Ωστόσο υπήρχε ένα πρόβλημα. Υποστήριζε πως για να υπάρξει μια καλή πολεοδομία, μια όμορφη αρχιτεκτονική για να έχει εφαρμογή η τεχνολογία και ο σύγχρονος τρόπος παραγωγής, έπρεπε να υπάρχουν ευτυχισμένοι λαοί.
Στο συνέδριο του 1933 τα προβλήματα για το μέλλον των πόλεων παρουσιάστηκαν πολύ σοβαρά. Όχι άδικα.
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, οι πόλεις καταλαμβάνουν μόλις το 2% της επιφάνειας της Γης. Ωστόσο το 56% του παγκόσμιου πληθυσμού το 2019 ζούσε σε πόλεις.
Σήμερα
Μπροστά στην κρίση που βιώνει η ζωή των πόλεων η ανθρωπότητα προσπαθεί να επανεφεύρει τον εαυτό της.
Καινοτόμες ιδέες για τις πόλεις του μέλλοντος, στρατηγικά σχέδια για τη βιώσιμη αστική κινητικότητα, προγράμματα ενημέρωσης πολιτών στήνονται σε κάθε προηγμένη γωνία του πλανήτη. Οι αρχές είναι γνωστές: κατάλληλες υποδομές, πόλεις προσβάσιμες σε όλους τους πολίτες, κτίρια υψηλής ενεργειακής απόδοσης κ.ά.
Ειδικά για τις μεταφορές, σε μια πρόσφατη έρευ- να σχετικά με τις έξυπνες τάσεις αστικής κινητικότητας, σχεδιασμένες να προβλέπουν τις ανάγκες των μελλοντικών πόλεων, εντοπίστηκαν τα βασικά χαρακτηριστικά για ένα αποτελεσματικό σύστημα:
- Σαφής διαχωρισμός ανάμεσα σε πεζούς, αυτο- κίνητα και ποδηλάτες
- Μέσα μαζικής μεταφοράς με δρομολόγια που εκτελούνται συχνά και εγκαίρως
- Χρήση ηλεκτρικών ποδηλάτων και scooters
- Ηλεκτρικά Αυτοκίνητα: μελέτες δείχνουν ότι αντιπροσωπεύουν τα αυτοκίνητα του μέλλοντος. Οι μπαταρίες τους γίνονται φθηνότερες και αποδοτικότερες, με περισσότερη αυτονομία.
- Αυτοκίνητα κοινής χρήσης (car sharing), αυτόνομα ή έξυπνα αυτοκίνητα χωρίς οδηγό.
Ένα πρώτο συμπέρασμα
Υπάρχει μια οφειλή και είναι η πιο παλιά από όλες. Η πολεοδομία, όπως πολύ σωστά υποστήριζε ο Le Corbusier, είναι η νοοτροπία των λαών αποτυπωμένη σε πόλεις. Είναι το αποτύπωμά μας, η κουλτούρα μας και η καλλιέργειά μας. Είναι η αισθητική μας.
Πριν τα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα και τις κατοικίες υψηλών προδιαγραφών πρέπει να γίνουμε πολίτες αφοσιωμένοι, πιστοί στους τόπους που δημιουργούμε και κατοικούμε.
