Η Αρχιτεκτονική & τα Αρχοντικά της Ύδρας

Η Ύδρα διακρίνεται για την ιδιότυπη αρχιτεκτονική της

Η ίδια η πόλη της Ύδρας αποτελεί ένα μεγάλο και αντιπροσωπευτικό δείγμα της ιδιόμορφης τοπικής αρχιτεκτονικής, που συνδυάζει νησιώτικα και στεριανά αρχιτεκτονικά στοιχεία.
Σπίτια απλά ή αρχοντόσπιτα, διακρίνονται από μια ιδιότυπη αλλά και συνάμα εντυπωσιακή αρχιτεκτονική την οποία δεν την συναντάμε σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, αλλά ούτε και του εξωτερικού.

Ενώ οι περισσότερες οικογένειες ζούσαν στα παραδοσιακά απλά κτίρια, οι πλουσιότεροι πλοιοκτήτες και οι πρόκριτοι έχτιζαν τα μεγάλα αρχοντικά τους σε ένα εντελώς διαφορετικό ύφος. Η παράδοση μας πληροφορεί ότι οι Γενοβέζοι κυρίως αρχιτέκτονες που έφεραν στην Ύδρα οι Τομπάζηδες είναι οι εμπνευστές των πολυώροφων πέτρινων μεγάρων που θυμίζουν με τη συμμετρική διάταξη των κατόψεων, τα κεντρικά χολ, τις ωραίες μαρμάρινες σκάλες, εσωτερικές αυλές και τοξωτές λότζιες, τα αναγεννησιακά παλάτια της Βόρειας Ιταλίας. Τα αρχοντικά αυτά χτίστηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα στις αρχές του 19ου αιώνα και έμοιαζαν πολύ. Χτισμένα συνήθως σε απότομες πλαγιές έχουν δύο καλούς ορόφους και άλλους δύο βοηθητικούς με κουζίνες, κελάρια, αποθήκες στέρνες και δωμάτια προσωπικού.

Αδιάψευστοι μάρτυρες της οικονομικής ευμάρειας και της ακμής που γνώρισε το νησί στα τέλη του 18ου αιώνα, υψώνονται επιβλητικά μέχρι σήμερα και εντυπωσιάζουν με τον όγκο και την μεγαλοπρέπεια τους, παρά τη λιτή τους εμφάνιση.

Διατηρούν πολλά από τα στοιχεία των λαϊκών κατοικιών, αλλά λόγω του όγκου τους, θυμίζουν φρούρια στην εξωτερική τους όψη.

Τα αρχοντικά της Ύδρας είναι πέτρινα και συνήθως, λόγω του επικλινούς εδάφους, τριώροφα ή τετραώροφα επιβλητικά και ταυτόχρονα λιτά κτίσματα, στενά συνδεδεμένα με την ένδοξη ιστορία της Ύδρας.

Τα περισσότερα διαθέτουν εξωτερική σκάλα που καταλήγει σε ταράτσα. Τα δωμάτια τους είναι μεγάλα, ψηλοτάβανα, με καμάρες, με ανάγλυφη εσωτερική διακόσμηση, τοιχογραφίες, γιρλάντες, γεωμετρικές συνθέσεις στα μαρμάρινα δάπεδα, θυρώματα και ζωγραφιστά ξύλινα ταβάνια.

Υπήρχαν χωριστά δωμάτια για τους άνδρες και τις γυναίκες, μεγάλη σάλα, ένα μικρό δωμάτιο όπου βρισκόταν το εικονοστάσι και ειδικός χώρος για το κάπνισμα του ναργιλέ.
Οι βοηθητικοί χώροι βρίσκονταν συνήθως έξω από το κυρίως σπίτι. Φημισμένα είναι τα υδραίϊκα έπιπλα, που έδιναν μεγαλοπρέπεια στα επιβλητικά σπίτια, με την εξαιρετική τους κατασκευή και ποιότητα, φερμένα συχνά από τη Δύση.

Οι συνηθισμένες κατοικίες περιβάλλονται από αυλή περιτοιχισμένη με μάντρα και είναι απλές, σε ορθογώνιο σχήμα, με κεραμοσκεπή, γείσα από πωρόλιθο και επίπεδες αυστηρές προσόψεις, που διακόπτονται από ανοίγματα συμμετρικά τοποθετημένα.
Στα περισσότερα σπίτια συναντάμε στέρνες και μαρμάρινες κρήνες.

Μοναδικό διακοσμητικό στοιχείο είναι το λευκό περίγραμμα των παραθύρων, που γίνεται με άσβεστη για να σπάει τη μονοτονία της γκρίζας πέτρας.
H γκρίζα πέτρα, που αφθονεί στην Ύδρα και στη γειτονική Δοκό, το ξύλο και η «κοκκίνα», ένα κονίαμα αργιλικού χρώματος, είναι τα κύρια οικοδομικά υλικά των σπιτιών.

Χτίστηκαν στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα, εποχή οικονομικής ευμάρειας για το νησί χάρη στο εμπόριο και στη ναυτιλία, και φέρουν στοιχεία γενοβέζικης αρχιτεκτονικής. Οι πλούσιοι πλοιοκτήτες, έχοντας ταξιδέψει πολύ, θέλησαν «να εισαγάγουν στην Υδρα τα χαρακτηριστικά μιας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ώστε να ενταχθούν κι εκείνοι στον τρόπο ζωής της δυτικής μεγαλοαστικής κοινωνίας, όπως γράφει ο Γιώργος Προκοπίου στη μελέτη του “Η αρχιτεκτονική των Αρχοντικών της Υδρας”.

Ακολουθεί αναφορά σε κάθε ένα από αυτά:

Στην Ανατολική πλευρά του λιμανιού μπορείτε να δείτε το Αρχοντικό του Λαζάρου Τσαμαδού, τη σημερινή Σχολή Εμποροπλοιάρχων, που κρατάει ζωντανή τη ναυτική παράδοση της Υδρας και το Αρχοντικό του Κριεζή, όπου στεγάζεται σήμερα το Γηροκομείο.

Πάνω από την προκυμαία δεσπόζει η ιστορική οικία του Λάζαρου Κουντουριώτη, που λειτουργεί σήμερα ως παράρτημα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. Χτισμένη σε σχήμα Π, βαμμένη με φυσική ώχρα και επιπλωμένη με τον «καλό οντά» στα βορειοανατολικά, μας επιδεικνύει το δωμάτιο όπου περνούσε τον περισσότερο χρόνο του ο Λάζαρος Κουντουριώτης και άλλα ενδιαφέροντα δωμάτια, όπως το εικονοστάσι δίπλα στην είσοδο κι εκείνο για το κάπνισμα του ναργιλέ.

Στη Δυτική πλευρά της πόλης μπορείτε να δείτε το ιστορικό Αρχοντικό του Φραγκίσκου Βούλγαρη, ένα από τα σημαντικά Αρχοντικά του 1800, στο οποίο σήμερα στεγάζεται η Villa Hydrea. Εχει ανατολίτικα στοιχεία, όπως τα ξυλόγλυπτα ταβάνια σε ρυθμό οθωμανικού ροκοκό. Ξεχωρίζουν, επίσης, η μαρμάρινη κρήνη στην αίθουσα χορού με το πατάρι για τους μουσικούς και οι ελαιογραφίες ναυτικών θεμάτων. Το Αρχοντικό πλαισιώνουν μεγάλα ξύλινα παράθυρα που βλέπουν όλο το λιμάνι, όπως και όμορφες βεράντες.

Στη Δυτική πλευρά της πόλης μπορείτε να δείτε το τετραώροφο Αρχοντικό του Τομπάζη σε ιταλικό ύφος, που έχτισαν ο Μανώλης Τομπάζης και η σύζυγός του Ξανθή Σαχίνη και που ανήκει ήδη από το 1936 στη Σχολή Καλών Τεχνών και λειτουργεί σαν παράτημα της. Σήμερα τα δωμάτιά του λειτουργούν ως ξενώνες για εκκολαπτόμενους καλλιτέχνες που έρχονται να παλέψουν με τα χρώματα και τους μαγικούς όγκους της Υδρας. Οι σκεπές και οι ξύλινες πόρτες στο εσωτερικό είναι καινούργιες και το σαλόνι του επάνω ορόφου με τις μαλτεζόπετρες στο δάπεδο θεωρείται το πιο αυθεντικό του δωμάτιο. Στο ταβάνι έχουν διασωθεί οι τέσσερις γωνίες και ο κεντρικός ρόδακας. Οι σκεπαστές του λότζιες είναι μοναδικές.

Πίσω από τα Αρχοντικά του Βούλγαρη και του Τομπάζη, πάνω στο λόφο με οχυρωματικό χαρακτήρα ανάμεσα στα πεύκα και καταπληκτική θέα, στέκει το Αρχοντικό που έχτισε ο Γεώργιος Κουντουριώτης, ένας από τους μεγαλύτερους πλοιοκτήτες της Υδρας και ενεργός πολιτικός κατά την Επανάσταση. Αργότερα το κληρονόμησε ο εγγονός του Παύλος Κουντουριώτης, ναύαρχος κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους και πρώτος Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας. Καθένα από τα παράθυρά του, αν ανοίξει, καδράρει τέλεια το τοπίο, σαν έργο τέχνης που άλλοτε απεικονίζει τη θάλασσα και άλλοτε τον γραφικό οικισμό. Σήμερα λειτουργεί σαν Μουσείο της νεότερης ιστορίας της Ύδρας.

Στην ίδια περιοχή βρίσκονται και τα Αρχοντικά του Βότση και του Οικονόμου κι άλλα παλιά Αρχοντικά κάποιων ακόμη ιστορικών προσώπων που μετατρέποντας τα εμπορικά καράβια τους σε πολεμικά έχασαν μεγάλες περιουσίες και ταύτισαν το όνομά τους με την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Οι κάτοικοι του νησιού το οποίο μέχρι τότε χαρακτήριζαν οι ασβεστωμένες ταράτσες, γρήγορα αντέγραψαν τις τετράρριχτες σκεπές των μεγάλων αυτών σπιτιών κι έτσι η πόλη της Ύδρας πήρε τη γνωστή ομοιόμορφη εικόνα της.

«Αν αρχίσεις να παρατηρείς τις λεπτομέρειες, η Υδρα είναι ανεξάντλητη», λέει ο εικαστικός Δημήτρης Αντωνίτσης καθώς μπαίνουμε σ’ ένα από τα παλιά Αρχοντικά των Κριεζήδων, μικρότερο σε κλίμακα αλλά πολύ ξεχωριστό για το σεβασμό με τον οποίο το έχει προσεγγίσει ο σημαντικός Αμερικανός καλλιτέχνης Brice Marden (σημερινός ιδιοκτήτης του). Τα τραβηχτά γύψινα γύρω από πόρτες και παράθυρα, τα δάπεδα με τα οχτάγωνα κεραμικά πλακάκια, οι ξύλινες μουσάντρες, ακόμη και το χειροποίητο πορτάκι στο παλιό κοτέτσι έχουν συντηρηθεί με συγκινητική σχεδόν επιμέλεια.

Ο νεοκλασικισμός αγκαλιάζει μεγάλα αρχοντικά, όπως το Αρχοντικό του Γεωργίου Σαχίνη και της Ελένης Θεοδωράκη, που βρίσκεται πίσω από την ταβέρνα “Ξερή Ελιά”.

Δυτικά της πόλης, έξω από το οικισμό, βρίσκεται επίσης το Αρχοντικό του Μπουντούρη, που διαθέτει κήπο και ιδιόκτητο εκκλησάκι.

Στη συνοικία Καλά Πηγάδια υπάρχει το Αρχοντικό του Γκορογιάννη, στο οποίο υπάρχει χαρακτηριστικό σαλόνι μακεδονικού τύπου.